Акчулаков Болат Оралұлы

Жақында біз Қазақстанда алғашқы мұнай өндірудің 120 жылдығын атап өттік, бұл елеулі прогресс жасалғанын білдіреді, бірақ технологиялық прогресс жылдамдығы жыл сайын ұлғайып келе жатқанын байқау бар. Мысалы, 100 жыл бұрын, алғашқы автокөліктердің пайда болу, автоматтандыру дәуірі басталған кезде және технологиялық прогрестің жылдамдығын қазіргі заманмен салыстырсақ, бұл үлкен айырмашылық екенін көреміз. Тарихи тұрғыдан алғанда, 100 жыл-бұл қысқа уақыт кезеңі, бірақ егер технологияның ілгерілеуі туралы айтатын болсақ, онда үлкен жол өтті. Соңғы 100 жыл ішінде адам алғашқы тетіктерден бастап, мысалы, ғарышты игеруге дейінгі жолды жүріп өтті және мұның бәрі тарихи оқиғалар болды.

Энергетика да технологиялық дамуға бейім екені сөзсіз. Егер олар ХХ ғасыр баррель үшін күрес ғасыры деп айтса, ХХІ ғасыр – киловатт үшін күрес ғасыры. Бәрі де энергияға негізделген және сұрақ әрқашан бір: энергияны қайдан алуға болады? Классикалық нұсқа ретінде мұнай мен газ маңызды рөл атқарады. Мұнда жаңа кәсіптер атласының жобасы тұрғысынан ғана емес, жалпы алғанда ескеру қажет бірнеше сұрақтар бар. Негізгі постулаттардың бірі-бұл аяқ-қол, қазба қорларының құрғауы. Адамзат нені қалайды? Ол көп қуат алғысы келеді, өйткені Жер халқы технологияның даму жылдамдығы сияқты тез өсуде. Егер мұнай – газ секторы туралы айтатын болсақ, онда салада қолданылатын көптеген индикаторлар бар, олардың бірі-белгілі бір деңгейді ұстануға тиіс, игерілетін қорлар көлемінің барланған қорлар көлеміне арақатынасы. Міне, осындай мысалды келтірейін, алғашқы мұнай өндіру кезеңінен бастап таяз жатқан қорлар игерілген, тіпті Қазақстанның мұнай өндірісі басталған Қарашүңгілдегі учаскелер де болған, мұнайдың өзі жер бетіне шыққан. Бірақ ол Индустрияландырудың шикізатына айналғаннан бері оған көбірек қажет болды. Егер сол кезде мұнай өндіру үшін тереңдігі 20-50 метр ұңғымалар қазу жеткілікті болса, бүгінде 6000 метр тереңдікте орналасқан мұнай қорларын өндіру әдістері әзірленуде, бұл өте күрделі геологиялық процесс.

Осындай тереңдіктен мұнай өндіру кезінде адам барлық процестерді басқара алмайды, әр кен орны жеке көзқарасты қажет етеді. технологияға оралу-олардың жаңа дамуы, әрине, өте маңызды. бұл терең ұңғымаларды бұрғылау және осындай тереңдіктен мұнай өндіру сияқты процестерді жүзеге асыруға ғана қатысты емес, сонымен қатар негізгі мәселелердің бірі жер қойнауын ұтымды пайдалану болып табылады. Сіз жай ғана мұнай, газ және көмір көлемін жағуға болады, бірақ технология максималды тиімділік үшін шикізатты тиімді пайдалануды қамтамасыз еткенін қалаймын. Бұл міндет бүгінде бүкіл әлем алдында тұр.

Сондай-ақ, адамзат жаңартылатын энергия көздерін көбірек пайдаланады. Алайда, бүгінгі ЖЭК бойынша технологиялар қымбат деген нюанс бар. Бұл көмірсутегінің үлкен қоры бар Қазақстан немесе Ресей сияқты елдер жағдайында бұл технологиялар әзірше бәсекеге қабілетсіз деген сөз. Бірақ ЖЭК жөніндегі халықаралық агенттік 2025 жылға қарай ЖЭК технологиялары шығындар мен өзіндік құн бойынша базалық көздерге жақындай бастайды, яғни прогресс байқалады деп болжайды. Бұл мәселе шешіліп, ЖЭК бәсекеге қабілетті болған кезде, күн тәртібінде тағы да бірнеше мәселе туындайды. Біріншісі - тұрақты жүйелер, өйткені ЖЭК табиғи жағдайларға байланысты. Мысалы, егер бүкіл қала жел станциялары мен күн панельдерінің энергиясымен қоректенсе, онда жел мен Күн болмаған жағдайды елестетіп көріңіз, содан кейін белгілі бір проблемалар туындайды. Мысалы, электромобиль-күн жоқ, оның батареясы зарядталмады, әрі қарай жүрмейді, содан кейін оған жанармай жағып, қозғалтқышты іске қосатын қозғалтқыш қажет. Бұл энергияның тұрақтылығымен байланысты.

Тағы бір мәселе – энергияны үнемдеу. Бүгінгі таңда энергия қалай сақталады? Әр станцияда көмір немесе газ болсын, отын қоры бар. Алайда, бүгінгі күні станцияларда үлкен қуаттылықтағы батареялар жоқ, олар энергияны қажет болған кезде, атап айтқанда күн және жел станцияларында беру үшін ұзақ уақыт сақтай алады. Күн мен жел болған кезде мұндай станциялар артық қуат өндіре алады, бірақ олар қажет болған кезде (асығыс уақытта) қажетті қуат беру үшін оны жинап, сақтай алмайды. Осылайша, бұл мәселені шешу үшін технологияларды дамыту қажет.

Мұнай-газ секторында бәсекеге қабілеттілікті қамтамасыз ету үшін технологиялар құн жасау тізбегінің әртүрлі кезеңдерінде жетілдірілуге тиіс. Ең үлкен өзгерістер өңдеу секторына әсер етуі мүмкін, өйткені ұңғымадан сұйықтық алынады, оның құрамында мұнай он пайызды құрайды, қалғаны – су, ілеспе элементтер. Мұндай мұнайды өңдеуге назар аудару керек. Егер егжей-тегжейлі қарастыратын болсақ, онда мұнай мен газды қайта өңдеу кезінде әрбір жаңа қайта бөлу бірнеше жүз мыңға дейін номенклатура мен тауарларды алуға мүмкіндік береді. Бұл-мұнай химиясы, шексіз әлем. Өндірілген мұнайды ұтымды және тиімді пайдалану керек, оны жай күйдіріп қана қоймай. Сонымен, және газ.

Сондай – ақ, технологиялық серпіліс қажет болған жағдайда-өндіру секторы, атап айтқанда, мұнай өндіру коэффициентін (КИН) арттыру. КИН мұнай мен газдың қалдық қорларын ескі дамыған кен орындарында үлкен көлемде алу үшін үлкен шығындарды талап етеді. Басқаша айтқанда, кем дегенде, біз өндірген өнімді тұрақтандыруға мүмкіндік беретін технологиялар қажет. Мұнда үлкен шешімдер қажет.

Енді мұнай-газ секторының мамандарын даярлау саласында қандай өзгерістер болатынын қарастырайық. Күн тәртібінде, жаһандық деңгейде және Қазақстанда цифрландыру мәселесі тұр.

Оның однобоко түсіну керек. Цифрландыру-барлығын "диджиталға"жинау ғана емес. Бұл бұрын да болған, мысалы, кез-келген бағдарламалық өнімге енгізілген екілік жүйеде карточкалық режимдерде. Басқа сұрақ: бұл сандармен не істеу керек? Жасанды интеллект мәселесі туындайды, өйткені сандық деректер келесі автоматтандыру немесе роботтандыру үшін негіз болып табылады. Көптеген мамандықтар, менің түсінігім бойынша, болашақта осындай роботтарды, автоматтандырылған процестерді сол жұмысты орындау үшін басқару дағдылары мен дағдыларына айналады, бірақ енді адам ресурстарымен емес, машиналармен. Бұл тек мұнай-газ саласына ғана қатысты емес.

Жақсы мысал – бұл медицина, бұл хирургия, өйткені бүгінде хирургияда, әсіресе нейрохирургияда, миллиметр мен микрондар өте маңызды, пациенттер үшін ауыртпалықсыз операция жасай алатын технологияларға сене бастайды. Бұл бүгінде роботтандырылған хирургиялық кешендер, оларды, әрине, кәсіби хирургтар басқарады. Мен бұл мысалды "көпір" ретінде Келтірдім, өйткені мұндай роботтарды жасау және басқару үшін мамандар қажет. Классикалық кәсіби дағдылар адамдарда әрдайым болуы керек, бірақ бұл дағдылар өзгеруі керек. Бұл дегеніміз, классикалық мамандықтар өткенге кетпейді, олар кез-келген жаңа мамандықтар үшін негіз, негіз болады. Бірақ орта және жоғары деңгейде осы процестерді басқара алатын жаңа мамандықтар пайда болуы мүмкін.